Kinh tế thị trường là một mô hình kinh tế đã và đang được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Đây được xem là kiểu tổ chức kinh tế trong đó những quan hệ, phân phối trao đổi, hoạt động kinh tế và quá trình sản xuất, tiêu dùng đều sẽ được thực hiện thông qua thị trường và chịu sự chi phối bởi các quy luật khách quan của nền kinh tế thị trường. Để hiểu rõ về kinh tế thị trường là gì cũng như nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, hãy cùng Mytrade tìm hiểu qua bài viết sau đây.
Kinh tế thị trường là gì?
.jpg)
Kinh tế thị trường là gì?
Kinh tế thị trường là một giai đoạn phát triển của nền kinh tế, được sử dụng để thể hiện nền văn minh của nhân loại, trong đó hoạt động sản xuất phù hợp với nhu cầu của con người và có sự cạnh tranh bình đẳng giữa những thành phần kinh tế trong xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường sẽ tồn tại rất nhiều những hình thức sở hữu khác nhau như sở hữu nhà nước, sở hữu tư nhân, sở hữu tập thể hoặc các hình thức sở hữu khác.
Trong nền kinh tế thị trường các chủ thể đều sẽ bình đẳng với nhau, hoạt động dựa trên khuôn khổ nhất định và trên những quy định của pháp luật các quốc gia.
Sự ra đời và phát triển của kinh tế thị trường đã góp phần gia tăng sự cạnh tranh khốc liệt giữa những thành phần trong nền kinh tế và phát triển hoạt động trao đổi, mua bán ở trên thị trường.
Nền kinh tế thị trường cũng chính là nơi để những chủ thể ở trong xã hội có thể thỏa mãn được đam mê trong hoạt động kinh doanh, sản xuất, đồng thời là môi trường kinh doanh tự do và công bằng.
Các chủ thể tham gia trong nền kinh tế thị trường
Tham gia vào nền kinh tế thị trường có những chủ thể chính sau đây:
Nhà nước
Có vai trò quan trọng ở trong việc đảm bảo được sự ổn định và phát triển của nền kinh tế. Nhà nước đảm bảo thực hiện đầy đủ những chức năng cơ bản như xây dựng những thể chế, cung cấp nhiều loại hàng hóa công cộng thuần túy, quan tâm đến những yếu tố ứng dụng, kiểm soát độc quyền và phân phối được những hoạt động tư nhân và phân phối lại của cải ở trong xã hội.
Doanh nghiệp
Đây là một nơi trực tiếp sản xuất tất cả các loại hàng hóa và dịch vụ được trao đổi ở trên thị trường. Việc xây dựng và hoàn thiện những thể chế của doanh nghiệp với tư cách là chủ thể quan trọng trong kinh tế thị trường. Doanh nghiệp là khâu sống còn, chi phối được mức độ biến động của nền kinh tế.
Người tiêu dùng
Với nền kinh tế thị trường luôn sản xuất ra những sản phẩm nhằm mục tiêu để bán, nghĩa là nhà sản xuất hay còn gọi là người bán các mặt hàng hóa đã được sản xuất ra bên ngoài để đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng. Người tiêu dùng ở đây đóng một vai trò đặc biệt quan trọng ở trong nền kinh tế thị trường bởi nhu cầu của họ sẽ chính là căn cứ cho sự phát triển của hoạt động sản xuất trong nền kinh tế thị trường.
Các mô hình kinh tế thị trường ở trên thế giới
Hiện có rất nhiều loại kinh tế thị trường cơ bản sau đây:
– Kinh tế thị trường xã hội (còn gọi là Social market economy)
– Kinh tế thị trường tự do (còn gọi là Liberal market economy)
– Kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa (tại thị trường Trung Quốc).
– Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (tại thị trường Việt Nam)
– Kinh tế thị trường tư bản của nhà nước.
Trong đó thì 2 mô hình kinh tế thị trường tư bản và định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam đều nhận được sự quan tâm nhiều nhất.
>> Tham khảo: Cung cầu là gì? Quy luật cung cầu đối với thị trường chứng khoán
Đặc điểm của nền kinh tế thị trường
Đặc điểm của nền kinh tế thị trường
Nền kinh tế thị trường của nước ta có 2 đặc trưng cơ bản sau:
Các đặc điểm và tiêu chí cơ bản của yếu tố thị trường ở trong nền kinh tế thị trường hiện đại và điều kiện toàn cầu hóa.
- Thứ nhất, là có đầy đủ tất cả những loại thị trường bao gồm thị trường hàng hóa và dịch vụ, thị trường các nhân tố sản xuất,…các loại thị trường đều phát triển. Về cơ bản thì thị trường cạnh tranh công bằng, kết nối những nền kinh tế khu vực và toàn cầu
- Thứ hai, sở hữu tài sản và quyền sở hữu tài sản được xác định cụ thể và rõ ràng, được bảo vệ một cách chắc chắn cùng với độ tin cậy cao
- Thứ ba, những chủ thể thị trường cần phải độc lập về pháp lý và đa dạng về loại hình. Các chủ thể có quyền tự chủ và tự do kinh doanh, nghĩa là tự do trong việc quyết định sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào, sản xuất bao nhiêu, tự do quyết định giá và thực hiện trao đổi theo cung cầu của thị trường.
- Thứ tư, tất cả thị trường các loại đều có sự cạnh tranh công bằng và trật tự. Việc độc quyền kinh doanh được kiểm soát có hiệu quả, có sự cạnh tranh không công bằng, nếu như không lành mạnh sẽ bị loại trừ.
- Thứ năm, tự do kinh doanh. Việc cạnh tranh trên thị trường công bằng và có trật tự chính là hai yếu tố cơ bản chi phối hoạt động phân bổ nguồn lực ở trong nền kinh tế, chi phối đến sự lựa chọn của các chủ thể thị trường.
- Thứ sáu, giá cả tất cả những loại hàng hóa, dịch vụ và những yếu tố sản xuất (vốn, lao động, đất đai, tài nguyên thiên nhiên…) đều sẽ được quyết định dựa trên sự khan hiếm, cạnh tranh cùng với quan hệ cung - cầu của thị trường
- Thứ bảy, cuối cùng chính là sự đào thải sáng tạo, tức là việc cạnh tranh thị trường được một cách công bằng và có trật tự sẽ lựa chọn nên “người thắng cuộc”
Các đặc điểm và tiêu chí cơ bản của yếu tố nhà nước ở trong nền kinh tế thị trường hiện đại và toàn cầu hóa
- Một là, quản lý và duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô.
- Hai là, xây dựng một hệ thống pháp luật đầy đủ và bảo đảm được hiệu lực thực thi. Trong đó, những điểm nổi bật là xác lập rõ ràng, cụ thể của các loại tài sản, quyền sở hữu tài sản, bảo vệ có hiệu quả đối với quyền sở hữu tài sản, bảo đảm được quyền tự do hợp đồng và thực thi những hợp đồng, bảo đảm sự cạnh tranh công bằng, bình đẳng và kiểm soát có hiệu quả độc quyền kinh doanh ở dưới mọi hình thức, kiểm soát loại bỏ được việc cạnh tranh không công bằng và không lành mạnh ở dưới mọi hình thức.
- Ba là, khắc phục khiếm khuyết và thất bại của thị trường. Đồng thời, giúp cho thị trường hoạt động một cách méo mó, sai lệch mà không tạo ra được những tín hiệu thị trường sai lệch đối với các chủ thể của thị trường
- Bốn là, làm đối tác và tạo được cơ hội phát triển đối với khu vực tư nhân và những tổ chức xã hội khác.
- Năm là, tạo điều kiện và đảm bảo sự công bằng về cơ hội phát triển đối với tất cả các công dân. Thực hiện phân phối lại mức thu nhập nhằm giảm bớt bất công, bất bình đẳng ở trong xã hội và hỗ trợ, nâng đỡ các nhóm xã hội yếu thế, các vùng hay địa phương kém phát triển
- Sáu là, đảm bảo được hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội, tổ chức cung ứng những loại dịch vụ công, dịch vụ xã hội thiết yếu và thực hiện nhiều nhiệm vụ xã hội khác.
Ưu điểm và hạn chế của kinh tế thị trường
Ưu điểm và hạn chế của kinh tế thị trường
Ưu điểm
Trong nền kinh tế thị trường, nếu như lượng cầu hàng hóa cao hơn với lượng cung thì giá cả của hàng hóa sẽ tăng lên, khi đó mức lợi nhuận cũng tăng khuyến khích người sản xuất gia tăng lượng cung. Người sản xuất nào sở hữu cơ chế sản xuất hiệu quả hơn thì cũng sẽ có tỷ suất lợi nhuận cao hơn, cho phép họ gia tăng quy mô sản xuất, và do đó những nguồn lực sản xuất sẽ chảy về phía người sản xuất hiệu quả. Những người sản xuất có cơ chế sản xuất kém hiệu quả thì sẽ có phần tỷ suất lợi nhuận thấp và khả năng mua nguồn lực sản xuất thấp, sức cạnh tranh kém nên sẽ bị đào thải. Do vậy, nền kinh tế thị trường sẽ tạo ra động lực để doanh nghiệp có thể đổi mới, phát triển mình. Bởi khi doanh nghiệp muốn cạnh tranh và đáp ứng tốt được nhu cầu của thị trường thì đòi hỏi họ cần phải đổi mới về công nghệ, quản lý, về quy trình sản xuất, về các sản phẩm của mình.
Ở trong nền kinh tế thị trường thì con người luôn mong muốn tìm ra được phương án cải tiến cho phương thức làm việc và đúc rút cho bản thân nhiều kinh nghiệm. Kinh tế thị trường chính là nơi để phát hiện, đào tạo, tuyển chọn và sử dụng những người có năng lực tốt. Đồng thời nâng cao quy trình quản lý kinh doanh, cũng chính là nơi để đào thải các nhà quản lý chưa đạt được hiệu quả cao.
Kinh tế thị trường tạo nên xu thế liên doanh, liên kết đẩy mạnh việc giao lưu kinh tế, các nước đang phát triển sẽ có cơ hội được tiếp xúc được hoạt động chuyển giao công nghệ sản xuất, công nghệ quản lý từ những nước phát triển nhằm thúc đẩy công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế ở nước mình. Trong thương mại quốc tế thì mức độ thị trường hóa nền kinh tế có thể sẽ được sử dụng làm tiêu chí trong việc xác định điều kiện thương mại giữa hai bên.
Các nền kinh tế thị trường sẽ có xu hướng cung cấp được nhiều việc làm hơn. Một ví dụ là những doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm đến 99,7% trong tổng số doanh nghiệp tại Hoa Kỳ, những doanh nghiệp có ít hơn 20 nhân viên ở Hoa Kỳ sẽ chiếm 89,6% lực lượng lao động ở nước này. Với nền kinh tế thị trường thì sự tập trung vào đổi mới sẽ cho phép các doanh nghiệp nhỏ này tìm ra được những thị trường ngách và cung cấp những công việc với một mức lương cao ở địa phương.
Nhược điểm
Cơ chế phân bổ nguồn lực ở trong nền kinh tế thị trường đều có thể dẫn đến sự bất bình đẳng ở trong xã hội và quan niệm. Người giàu sẽ sử dụng những lợi thế về tài sản để chiếm hữu được ngày càng nhiều của cải và quyền lực hơn, trong khi đó người nghèo thì sẽ ngày càng nghèo hơn. Cuối cùng sẽ dẫn đến sự phân chia giai cấp: thiểu số người giàu sẽ nắm quyền lực cai trị xã hội, còn đa số là những người nghèo có đời sống khó khăn. Chênh lệch về giàu nghèo quá mức sẽ dẫn đến nguy cơ bất ổn xã hội khi mà người nghèo đấu tranh (nhiều khi bằng bạo loạn, lật đổ) để có được cuộc sống tốt hơn.
Sau một khoảng thời gian cạnh tranh "cá lớn nuốt cá bé", những nhà sản xuất nhỏ lẻ thì sẽ bị các hãng sản xuất lớn mạnh hơn thôn tính. Cuối cùng chỉ còn lại một số ít những nhà sản xuất lớn có được tiềm lực mạnh, họ sẽ thâu tóm phần lớn những ngành kinh tế và toàn bộ nền kinh tế sẽ chỉ do một số nhà tài phiệt nắm quyền thao túng. Kinh tế thị trường sẽ dần biến thành nền kinh tế độc quyền chi phối. Những doanh nghiệp độc quyền không có đối thủ cạnh tranh nên sẽ tùy ý chi phối thị trường, nếu như Nhà nước không can thiệp thì họ sẽ cố ý tăng giá, giảm chất lượng của sản phẩm nhằm tăng thêm lợi nhuận, gây ra tổn thất cho xã hội và người tiêu dùng.
Do chạy theo lợi nhuận nên các doanh nghiệp sẽ mở rộng hoạt động sản xuất liên tục, sớm muộn cũng sẽ dẫn đến mất cân bằng cung cầu. Trong giai đoạn đầu, các doanh nghiệp đầu tư phát triển sản xuất làm cho nguồn cung tăng mạnh, trong khi đó cầu tăng không tương xứng với cung. Hiện tượng này tích lũy qua nhiều năm thì sẽ dẫn đến khủng hoảng thừa: hàng hóa bị ứ đọng và giá cả sụt giảm do không bán được hàng để thu hồi phần chi phí đầu tư nên hàng loạt các doanh nghiệp phá sản và dẫn đến sự khủng hoảng kinh tế. Cuộc Đại khủng hoảng ở Mỹ vào năm 1929 chính là kết quả của sự tăng trưởng sản lượng sản xuất quá mức trong thập kỷ 1920 mà không hề có bất kỳ sự điều tiết hợp lý của chính phủ.
Đó là chưa kể vấn đề về sự sai sót trong thông tin có thể dẫn đến việc phân bổ về nguồn lực không hiệu quả. Vì một số nguyên nhân, giá cả có thể sẽ không linh hoạt trong những khoảng thời gian ngắn hạn làm cho việc điều chỉnh cung cầu không được suôn sẻ, dẫn đến phần khoảng cách giữa tổng cung và tổng cầu. Đây chính là nguyên nhân của các hiện tượng thất nghiệp và lạm phát.
Trong một số tình huống thì thị trường tự do đi ngược lại với lợi ích chung của xã hội. Việc quá đề cao về tính thị trường mà không có sự điều tiết của Nhà nước sẽ tạo nên cơ hội cho sự ích kỷ cá nhân, vì lợi ích của cá nhân mà vô cảm với cộng đồng, đặc biệt là trong những tình huống ngặt nghèo thì sẽ có nhiều người vì lòng tham lợi nhuận mà sẵn sàng gây tổn hại đến xã hội.
Ví dụ: Một vùng xảy ra dịch bệnh nên bị thiếu thuốc men, nếu như Nhà nước không can thiệp (quy định về mức giá tối đa, cấm đầu cơ tích trữ) thì những nhà buôn thuốc sẽ lợi dụng được tình trạng này để đẩy mức giá bán thuốc chữa bệnh lên cao và phần lớn dân nghèo cũng sẽ không đủ tiền mua thuốc và sẽ phải chết bởi bệnh dịch. Hoặc thị trường sản xuất phim ảnh, giải trí,ca nhạc vì chạy theo lợi nhuận mà sản xuất nhiều tác phẩm mang nội dung phản cảm, đồi trụy, gây tổn hại đến đạo đức xã hội.
Để cơ chế thị trường không phát sinh những tiêu cực trong cạnh tranh, thì các điều kiện sau đây cần phải được thỏa mãn: thị trường phải có sự cạnh tranh hoàn hảo, thông tin minh bạch, không chịu những ảnh hưởng ngoại lai, không có đầu cơ và không có vi phạm đạo đức kinh doanh, không có lách luật v.v... Tuy nhiên, ở trong thực tế sẽ không có nước nào đáp ứng được hoàn hảo các điều kiện này, nên có một số trường hợp cơ chế thị trường sẽ không thể phân bổ tối ưu được các nguồn lực kinh tế, thậm chí góp phần gây ra những khủng hoảng kinh tế hoặc khủng hoảng nhân đạo. Khi đó sẽ có sự thất bại thị trường.
Một ví dụ tiêu biểu là ở Hoa Kỳ: nền y tế nước này đang hoàn toàn do tư nhân kiểm soát, các bệnh viện và đội ngũ bác sĩ Hoa kỳ có chất lượng hàng đầu thế giới. Tuy nhiên viện phí ở Hoa Kỳ cũng đắt đỏ vào bậc nhất thế giới. Nếu như không có bảo hiểm y tế, một bệnh nhân có thể sẽ tiêu tốn hàng trăm nghìn USD cho mỗi lần chữa bệnh, kết quả là người thu nhập thấp thì sẽ không được hệ thống y tế này cứu chữa. Hoạt động xét nghiệm y tế ở Hoa Kỳ đã không được kiểm soát ở trên toàn quốc, nước này cũng không hề có hệ thống chăm sóc sức khỏe tập trung và xét nghiệm y tế tập trung quản lý bởi chính phủ. Vì những điểm yếu này mà khi Đại dịch COVID-19 xảy ra, Hoa Kỳ đã trở thành một nước bị ảnh hưởng nặng nhất trên thế giới với hàng chục triệu ca nhiễm bệnh và trong đó vài trăm nghìn người đã chết
Trong điều kiện Kinh tế chiến tranh thì kinh tế thị trường sẽ không hiệu quả bằng kinh tế kế hoạch. Khi chiến tranh xảy ra, kinh tế thị trường không cho phép tập trung những nguồn tài nguyên, năng lực sản xuất vào mục tiêu quan trọng nhất chính là sản xuất quốc phòng (bởi những nhà sản xuất chỉ quan tâm đến phần lợi nhuận của bản thân, họ sẽ vẫn tập trung sản xuất những mặt hàng khan hiếm như thực phẩm, hàng tiêu dùng mà không ưu tiên đến sản xuất trang bị cho quân đội). Có một số nhà sản xuất thậm chí sẽ đi ngược lại với lợi ích của quốc gia, ví dụ như bí mật công nghệ cho nước đối thủ hay nhận hối lộ của nước đối thủ để ngừng sản xuất các hàng hóa thiết yếu cho đất nước. Do vậy, nếu như xảy ra chiến tranh, Chính phủ của các nước thường chuyển đổi sang nền kinh tế kế hoạch nhằm ngăn chặn các tình trạng khủng hoảng xã hội, huy động thêm ngân sách để có thể mở rộng quy mô quân đội, đồng thời tập trung nguồn tài nguyên cho hoạt động sản xuất quốc phòng và khôi phục trật tự nền kinh tế và xã hội. Tiêu biểu như Hoa Kỳ: khi Thế chiến thứ 2 nổ ra, nước này đã đình chỉ một phần của nền kinh tế thị trường để chuyển sang nền kinh tế chiến tranh. Trong thời kỳ cao điểm của Thế chiến 2, với gần 40% GDP của Hoa Kỳ là để cung ứng cho chiến tranh. Chính phủ ưu tiên cho những ngành sản xuất nhằm phục vụ cho mục đích quân sự, gần như tất cả các yếu tố đầu vào (nguyên liệu, nhân công) được phân bổ cho hoạt động sản xuất chiến tranh. Nhiều loại hàng hóa sẽ được phân phối cố định theo tem phiếu, giá cả và tiền lương đều được Chính phủ kiểm soát và nhiều loại mặt hàng tiêu dùng bị cấm sản xuất. Một phần lớn của lực lượng lao động đều được Chính phủ Mỹ điều động vào quân đội. Những nước tham chiến khác như Anh,Nhật, Đức, Ý... cũng đều thi hành những chính sách tương tự.
>> Tham khảo: Dòng tiền là gì? Cách quản lý dòng tiền hiệu quả trong đầu tư?
Thực trạng nền kinh tế thị trường tại Việt Nam
Thực trạng nền kinh tế thị trường tại Việt Nam
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được xem là một nền kinh tế hiện đại và hội nhập quốc tế và có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là một nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo những quy luật của kinh tế thị trường, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với mỗi giai đoạn phát triển của đất nước.
Nền kinh tế này sẽ có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế thì kinh tế nhà nước giữ một vai trò chủ đạo và kinh tế tư nhân cũng là một trong những động lực quan trọng ở trong nền kinh tế nói chung. Ngoài ra, các chủ thể thuộc những thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường đều có sự bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật. Còn thị trường lại đóng vai trò huy động, phân bổ có hiệu quả những nguồn lực phát triển và chính là động lực chủ yếu để giải phóng được sức sản xuất.
Các nguồn lực của Nhà nước đều được phân bổ theo chiến lược, kế hoạch phù hợp đối với cơ chế thị trường. Trong nền kinh tế thị trường thì nhà nước đang đóng vai trò định hướng, tạo nên môi trường cạnh tranh sự bình đẳng, minh bạch và thực hiện tiến bộ, công bằng trong mỗi chính sách phát triển và đặc biệt là phát huy được quyền làm chủ của nhân dân...
Kinh tế thị trường tại Việt Nam hiện nay
Ở Việt Nam, sau hơn 30 năm đổi mới, đến nay đã có nhiều yếu tố của một nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập với quốc tế và bảo đảm được định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là một nền kinh tế có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần và có sự phát triển đầy đủ, đồng bộ những loại thị trường, thị trường trong nước được gắn kết với thị trường quốc tế. Thị trường đã phát huy được vai trò trong việc xác định mức giá cả, phân bổ nguồn lực và điều tiết sản xuất, lưu thông hàng hóa. Ngoài ra, nền kinh tế đã vận hành theo những quy luật của kinh tế thị trường.
Đồng thời, nền kinh tế của thị trường có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhà nước xây dựng và hoàn thiện những thể chế, tạo khuôn khổ pháp luật, môi trường ổn định, thuận lợi để cho kinh tế phát triển, đồng thời sử dụng những nguồn lực kinh tế của Nhà nước để điều tiết, thúc đẩy được nền kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời phát triển bền vững cả kinh tế, xã hội, môi trường.
Kết luận
Nền kinh tế thị trường là một nền kinh tế có sự góp mặt của nhiều các thành phần kinh tế (tư nhân, nhà nước, tập thể và hợp tác xã, có vốn đầu tư nước ngoài) nhiều loại sở hữu cùng tham gia, vận động và phát triển theo một cơ chế bình đẳng và ổn định.
Để tìm hiểu thêm về kinh tế thị trường là gì hoặc cần hỗ trợ giao dịch thị trường chứng khoán, nhà đầu tư hãy liên hệ ngay đến HOTLINE 1900966935 – 0983.668.883 để được giải đáp nhanh nhất.
Mytrade – nền tảng giao dịch và đầu tư chứng khoán uy tín tại thị trường Việt Nam
Nền tảng giao dịch đầu tư thị trường chứng khoán Mytrade hiện đang là một trong số những nền tảng giao dịch uy tín ở thị trường chứng khoán Việt Nam bởi tính an toàn và giao dịch đều được thực hiện một nhanh chóng. Tải app Mytrade ngay hôm nay để có thể trải nghiệm được nền tảng đầu tư mới.
